‘Als je het verhaal van je leven wil schrijven,
zorg dan dat niemand anders je pen vasthoudt’
Maar wat nu als je door je beperking je verhaal niet of nauwelijks kunt vertellen? Dan is het goed als iemand anders de pen oppakt. Ik zie dat er in het leven van mijn broer Dick honderden begeleiders langskomen. In het digitale cliëntendossier staat veel, maar zijn levensverhaal wordt niet beschreven.
Als de ouders van een cliënt overlijden, zijn de verhaaldragers vaak weg. Dat gaat me aan het hart, want jouw bijzondere broer of zus wil ook gezien en gehoord worden. Daarom doe ik een beroep op jou als brus als verhaaldrager. Ik begeleid je om het verhaal verder te vertellen, vanuit het perspectief van je broer of zus.
“Als je mij wilt kennen, dan moet je mijn verhaal kennen.”
Verhaalvorm
Het belang van het levensportret in woord en beeld
- Levensverhalen zijn van belang om de ander te leren kennen en begrijpen. Begeleiders kunnen hun handelen hierop afstemmen om beter aan te sluiten bij de wensen en behoeften. Het contact tussen begeleider en cliënt kan daardoor (nog) beter worden.
- Het levensverhaal kan ook een bijdrage leveren aan de invulling van een waardevolle dagbesteding wat op zijn beurt weer bij kan dragen aan de levensvreugde van de cliënt.
- Nieuwe medewerkers kunnen de cliënten sneller leren kennen zonder dat zij daarvoor toegang tot het cliëntendossier hoeven te hebben want dat heeft uiteraard niet meteen iedere medewerker.
Hoe ziet een levensportret eruit?
Dit levensportret als verhaal is geen levensboek. In deze vorm bestaat het levensverhaal uit paar A4’tjes lang. De verteller bepaalt wat er in het verhaal komt te staan en ik als luisteraar/schrijver heb oog en oor voor betekenisvolle elementen.
Extra leuk is dat er een kaft gemaakt zal worden met een levensportret van je broer/zus. Heel gaaf is het dat Sya en ik al terug hoorden dat zij zelf hun levensverhaal erbij pakken of wijzen op het origineel dat veelal een mooie plek in hun kamer krijgt als zij op hun manier iets willen vertellen.
Uitgangspunt is dat het levensportret iets is waar je bijzondere broer/zus trots op is. Een verhaal dat fijne herinneringen bij hem oproept en die hij op in de één of andere manier verder mee heeft genomen voor nu en in de toekomst.
Levensportret in beeld
Dit levensportret van mijn broer Dick is getekend door Sya Kleijer. Het origineel is op A3-formaat. We scannen het in en voorzien het verhaal van een print op A4-formaat dat als kaft dient. Als je zelf ook zo’n print wilt hebben van je bijzondere broer/zus is dat mogelijk want die vraag kregen we al heel vaak.
Dick heeft een verstandelijke beperking en autisme. Hij kan niet zelf zijn verhaal vertellen. Nu zijn verhaal er is, begrijpen begeleiders waarom hij zo gefascineerd is door de bouw. Als er ergens bouw- of schildermateriaal ligt, dan ziet hij dat onmiddellijk. Als iemand dan zegt: ‘Jouw vader deed dat werk ook, Dick’, voelt hij zich enorm gezien. Als je weet wat zo’n beeld voor hem betekent, kun je de relatie leggen tussen wat buiten is en wat er van binnen speelt. Dan kun je dus niet volstaan met het beroep van de ouders te vermelden in het cliëntendossier.
Door het verhaal vanuit het ik-perspectief te vertellen, is het echt iemands eigen verhaal. Stem geven is mijn roeping en die kan ik hier helemaal in kwijt.
De blijheid waarmee het levensportret ontvangen wordt door deze bijzondere mensen, is met geen pen of penseel te verbeelden.
En als we dan later horen wat er voor bijzondere dingen er gebeuren in het contact, dat mensen echt worden gezien, dan raakt Sya en mij dat echt.
Naast het portret neem ik hieronder als voorbeeld wat betekenisvolle elementen uit zijn verhaal op die je terug ziet in de print.
Ik ben zo’n beetje m’n hele leven al gek op Lego. Ik maak graag bouwsels met Lego maar dan wel met een voorbeeld of een bouwtekening erbij. Op mijn kamer heb ik een hele verzameling staan. Lego City is favoriet. Ook boeken over Lego of programma’s over legobouwers op tv vind ik erg interessant’.
‘Altijd als ik schilderspullen, hijskranen of bouwplaatsen zie, denk ik aan mijn vader. Hij was vroeger schilder en later hoofdopzichter Bouw- en Woning Toezicht in Utrecht. Onder weg in de auto keken we altijd uit naar bouwprojecten en volgende we op onze vaste routes de voortgang. De bouw fascineert me nog steeds; gelukkig wordt er in mijn woonomgeving regelmatig iets verbouwd of gebouwd’.
‘Ik ben echt een buitenmens en ik vind het superleuk om te wandelen en te fietsen. Daar kan ik echt van genieten. Ik loop en huppel dan ook graag voorop. Tegenwoordig heb ik een driewieler waar ik lekker vlot mee over het terrein fiets. En als ik iets interessants zie dan stop ik en kijk ik daar uitgebreid naar’.
‘We hebben hier ook een prachtige tuin waar ik graag in zit. Als ik dan vogeltjes hoor of zie, denk ik vaak aan mijn moeder. Zij was dol op mussen, koolmezen en roodborstjes’.
Werkwijze
Voorbereiding
De vraag voor een levensportret bereikt ons via verschillende wegen. Via brussen, wettelijk vertegenwoordigers (mentoren, curators) of zorgprofessionals.
Op basis van een gesprek ontvangt de opdrachtgever een maatwerk offerte. Ik kan dan een inschatting maken hoeveel uur werk ik zal hebben om tot een goed verhaal te komen. En soms komen mensen naar mijn praktijk om het verhaal te vertellen en soms ga ik naar mensen toe. Dan komen er reistijd en reiskosten bij.
Verhaal vissen
We gaan met elkaar in gesprek. Als narratief gespreksbegeleider maak gebruik van zgn. ontlokkers. Dit zijn open vragen waarmee je de ander ruimte geeft om zijn verhaal te doen. Een ander woord voor een ontlokker is een SQUIN (single question inducing narratives). Dit is een enkele vraag die een mini-verhaaltje over bepaalde thema’s ontlokt.
Verhaal vangen en de vangst zichtbaar maken
Ik vang het verhaal en geef het sprankelend weer op papier. Dat doe vanuit het ik-perspectief dus alsof het verteld wordt door de bijzondere broer/zus zelf. De indeling hoeft niet perse chronologisch te zijn. Het gaat meer om een rode draad in het verhaal en de betekenisvolle elementen.
Jij als brus mag uiteraard als eerste de 1e versie van het verhaal lezen. Kloppen de feiten? Wil je nog iets schrappen of aanvullen?
De 2e versie van het verhaal is af en dan leg ik het ook nog even voor aan de persoonlijk begeleider. Heeft die nog waardevolle suggesties voor aanvullingen voor het verhaal of het te tekenen portret? Dan neem ik die mogelijk ook nog mee nadat ik die met de brus(sen) heb gedeeld.
Verankeren – hoe wordt het levensverhaal verankerd?
Het leven gaat door. Het levensverhaal dus ook. Het levensverhaal zal dan ook geïntegreerd worden in de jaarlijkse zorgplanbespreking of zoals het ook wel wordt genoemd ‘het goed leven gesprek’.
Wil jij een levensportret (in woord en beeld) voor iemand laten maken?